Τα χαμένα γράμματα του ελληνικού αλφάβητου

Το ελληνικό αλφάβητο, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, έχει πίσω του μια μακρά και συναρπαστική ιστορία που ξεκινά πριν από περίπου τρεις χιλιάδες χρόνια. Δεν ήταν όμως πάντοτε ίδιο.

Στην πορεία του χρόνου άλλαξε, εμπλουτίστηκε, απλοποιήθηκε – και άφησε πίσω του κάποια γράμματα που κάποτε είχαν θέση και ρόλο στον προφορικό και γραπτό λόγο των αρχαίων Ελλήνων.

Ας γυρίσουμε, λοιπόν, τον χρόνο πίσω για να ανακαλύψουμε τα χαμένα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου – εκείνα που ξεχάστηκαν, αλλά κάποτε χρησίμευαν για να αποδώσουν ήχους που πλέον δεν υπάρχουν ή γράφονται αλλιώς.

Από το φοινικικό στους Έλληνες

Οι αρχαίοι Έλληνες δανείστηκαν το φοινικικό αλφάβητο, σύμφωνα με την παράδοση χάρη στον μυθικό πρίγκιπα Κάδμο. Η υιοθέτηση αυτή δεν ήταν απλή αντιγραφή – ήταν επανάσταση. Οι Φοίνικες έγραφαν μόνο σύμφωνα. Οι Έλληνες προσάρμοσαν το σύστημα αυτό στις ανάγκες της γλώσσας τους, προσθέτοντας φωνήεντα, πράγμα που δεν είχε ξαναγίνει στην ιστορία της γραφής.

Οι πρώτες ελληνικές επιγραφές δείχνουν ότι χρησιμοποιήθηκαν περίπου τα ίδια γράμματα με το φοινικικό πρότυπο – γύρω στα 22. Κάποια γράμματα αντιστοιχούσαν σε ήχους ξένους προς την ελληνική γλώσσα και προσαρμόστηκαν σε κάτι καινούριο. Με τον καιρό, άλλοι ήχοι χάθηκαν, άλλα συστήματα γραφής επικράτησαν και ορισμένα γράμματα… βγήκαν εκτός “αλφαβητικής υπηρεσίας”.

Γράμματα που υπήρξαν αλλά χάθηκαν

Μέχρι τον 5ο αιώνα π.Χ., η κάθε περιοχή της Ελλάδας χρησιμοποιούσε λίγο διαφορετικό αλφάβητο. Με την καθιέρωση του ιωνικού αλφαβήτου στην Αθήνα και κατόπιν σε όλη την Ελλάδα, κάποια γράμματα εγκαταλείφθηκαν οριστικά. Τα πιο γνωστά από αυτά είναι:

Το Δίγαμμα (Ϝ) – Ο ήχος του «w»

Το δίγαμμα μοιάζει με το σημερινό γράμμα F και προφερόταν ως «ουά» ή «ουαῦ». Χρησιμοποιούνταν για να αποδώσει έναν ήχο παρόμοιο με το «w» στα αγγλικά. Με την εξέλιξη της ελληνικής, αυτός ο ήχος χάθηκε και μαζί του το δίγαμμα. Παρόλα αυτά, η ύπαρξή του εξηγεί γιατί μερικά αρχαία ποιήματα –όπως του Ομήρου– δεν ομοιοκαταληκτούν σωστά αν δεν λάβουμε υπόψη αυτό το ξεχασμένο γράμμα!

Το Σαν (Ϻ) – Ο άγνωστος «σ» της αρχαιότητας

Αυτό το γράμμα έμοιαζε με το Μ, αλλά δεν είχε καμία σχέση με το «μ». Το σαν αντιστοιχούσε σε έναν ήχο κοντά στο «σ». Χρησιμοποιούνταν κυρίως σε κάποιες περιοχές, αλλά σταδιακά αντικαταστάθηκε από το σίγμα (Σ), που επικράτησε πανελλαδικά.

Το Κόππα (Ϙ) – Ο πρόγονος του Q

Το κόππα είναι ίσως το πιο εντυπωσιακό χαμένο γράμμα, γιατί η μορφή του μοιάζει εκπληκτικά με το Q του λατινικού αλφαβήτου – και όχι τυχαία. Οι Λατίνοι το δανείστηκαν από την ελληνική γραφή. Χρησιμοποιούνταν για να σημειωθεί ένας ήχος παρόμοιος με το «κ», κυρίως μπροστά από ορισμένα φωνήεντα. Με τον καιρό, η χρήση του περιορίστηκε και τελικά αντικαταστάθηκε από το πιο γνώριμο Κ (κάππα).

Το Σάμπι (Ͳ) – Το μυστηριώδες γράμμα

Το σάμπι είναι ένα από τα πιο μυστηριώδη γράμματα. Δεν είμαστε απολύτως βέβαιοι ποιον ήχο απέδιδε – ίσως κάτι μεταξύ «σ» και «sh» ή κάτι που δεν υπάρχει πια στην ελληνική φωνητική. Η μορφή του θυμίζει το γράμμα Τ, αλλά πρόκειται για διαφορετικό σύμβολο. Δεν διαδόθηκε ευρέως και τελικά εγκαταλείφθηκε.

Το ελληνικό αλφάβητο δεν ήταν ποτέ κάτι στατικό. Όπως κάθε ζωντανή γλώσσα, εξελισσόταν, άλλαζε, προσαρμοζόταν στις ανάγκες κάθε εποχής και περιοχής. Γράμματα προστέθηκαν, γράμματα εξαφανίστηκαν. Όμως η ιστορία των χαμένων γραμμάτων –του δίγαμμα, του σαν, του κόππα και του σάμπι– μας θυμίζει ότι πίσω από κάθε σύμβολο κρύβεται ένα κομμάτι του παζλ της ελληνικής γλωσσικής κληρονομιάς.

Δες όλες τις ειδήσεις και τα νέα τη στιγμή που συμβαίνουν

Διάβασε όλες τις σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις στο eDNews
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησέ μας στο X , στο Viber, στο Google News και στο Instagram
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube

Μοιράσου το άρθρο μας

 

Αν η εικόνα υπόκειται σε πνευματικά δικαιώματα παρακαλούμε να μας ενημερώσετε για να την αντικαταστήσουμε.  – If the images are subjected to copyright contact us in order to replace them.