Η συνύπαρξη της ΔΕΠΥ με τις μαθησιακές δυσκολίες

Τα παιδιά με διάγνωση Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ) και Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία μπορούν να γίνουν άκρως επιτυχημένοι ενήλικες και επαγγελματίες, αρκεί να συνεχίζουν αδιάκοπα και συστηματικά να διαχειρίζονται τις δυσκολίες τους.

• Γράφει η Σκαναβή Εύα *

«Ο Ιάσονας είναι ένας μικροκαμωμένος αλλά ευφυέστατος μαθητής της β’ γυμνασίου. Έχει λίγους, αλλά καλούς φίλους και συνηθίζει να ασχολείται με κατασκευές και «πατέντες», όπως τις αποκαλεί. Οι συμμαθητές του τον περιγράφουν με τις εξής γλαφυρές λέξεις: εσωστρεφής, πρακτικός, εξυπνάκιας, έντονα κινητικός, ξεχασιάρης, νευρικός, συχνά βρίσκεται στον κόσμο του. Κατά τη διάρκεια του μαθήματος, είτε συνηθίζει να χάνεται στις σκέψεις του και να ταξιδεύει μακριά από τα τεκταινόμενα της τάξης, είτε να είναι ανήσυχος και να ασχολείται με τις «πατέντες» του. Αυτό έχει ως συνέπεια να μην κρατάει τις απαραίτητες σημειώσεις του μαθήματος, να μη γνωρίζει ποιες είναι οι ασκήσεις που έχει για την επόμενη μέρα και να μένει έκπληκτος όταν αντικρύζει τα διαγωνίσματα του τριμήνου. Χειρότερες στιγμές του είναι όταν πρέπει να αντιγράψει μια άσκηση από τον πίνακα και όταν η φιλόλογος του διαβάζει αυτά τα μεγάλα λογοτεχνικά κείμενα, που κατ’ αυτόν δεν έχουν τέλος. Συχνά, οι καθηγητές του προσπαθούν να τον επαναφέρουν στη μαθησιακή διαδικασία και να του επισημάνουν ότι δεν χρειάζεται να ψάχνει συνέχεια αφορμές για να πηγαίνει στην τουαλέτα. Ακόμα, κρατάει ανελλιπώς κάτι στα χέρια του, με το οποίο ασχολείται σχεδόν όλη την μαθησιακή ώρα, και τρέχει σα σίφουνας στην αυλή με το που ακούει το κουδούνι για το διάλειμμα. Οι δάσκαλοι και οι γονείς του προβληματίζονταν για το πώς ένα τόσο έξυπνο αγόρι εμφανίζει τόσο κακή σχολική επίδοση. Η μητέρα του, μετά από αρκετή αγωνία και ταλαιπωρία, πήρε, περίπου στα μέσα της α’ γυμνασίου, τη γνωμάτευση του Ιάσονα από το οικείο ΚΕ.Δ.Δ.Υ…Η ετυμηγορία της διάγνωσης ήταν Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ) και Ειδική Μαθησιακή Δυσκολία. “Δηλαδή;” αναρωτήθηκε η μητέρα του. “Έχει και τα δύο ταυτόχρονα; Είναι δυνατόν αυτό; Τελικά θα μπορούσε ο ευφυής Ιάσονας να πετύχει τις σχολικές του προσδοκίες;”

Τα πρωτογενή συμπτώματα της ΔΕΠΥ, όπως η παρορμητικότητα, η απόσπαση προσοχής και η υπερκινητικότητα, εμφανίζουν διαβαθμίσεις ως προς τη σοβαρότητά τους, από άτομο σε άτομο, και ως προς την έκφρασή τους, κατά την περίοδο της ανάπτυξης. Η ενδεχόμενη εμφάνιση δευτερογενών προβλημάτων ή η συννοσηρότητα της ΔΕΠΥ με κάποια άλλη διαταραχή είναι δυνατό να επηρεάσει σε μεγαλύτερο βαθμό την εξέλιξη του παιδιού σε σχέση με τα πρωτογενή συμπτώματα της διαταραχής (Κάκουρος & Μανιαδάκη, 2009).

Έρευνες φανερώνουν ότι, σε ένα μεγάλο ποσοστό, τα παιδιά με ΔΕΠΥ αντιμετωπίζουν Μαθησιακές Δυσκολίες και τα παιδιά με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες, (π.χ Δυσλεξία, Δυσορθογραφία, Δυσγραφία κ.α) εμφανίζουν αρκετά συχνά Διάσπαση Προσοχής και Υπερκινητικότητα. Το National Institute of Mental Health σημειώνει ότι το 20% με 30% των παιδιών με ΔΕΠΥ έχουν συννοσηρότητα με Μαθησιακές Δυσκολίες. Επιπλέον, σε έρευνα που διεξήχθη στις Η.Π.Α, διαπιστώθηκε ότι 71% των παιδιών με ΔΕΠΥ παρουσίαζε και μαθησιακές δυσκολίες. Η ανωτέρω έρευνα μελέτησε 949 παιδιά, ηλικίας από 6 έως 16 ετών, με αναπτυξιακές διαταραχές. Συγκεκριμένα, τα αποτελέσματα της έρευνας φανέρωσαν ότι το 63% των παιδιών αντιμετώπιζε δυσκολίες στη γραπτή έκφραση. Ακόμα, το 26% παρουσίασε δυσκολίες στα μαθηματικά και τέλος το 33% δυσκολίες στην ανάγνωση (Mayes & Calhoun, 2006). Άλλη μια έρευνα, που έλαβε χώρα σε Ελληνική πόλη με δείγμα 29 μαθητών Α’ & Β’ δημοτικού με ΔΕΠΥ, έδειξε ότι το 75,9% των προαναφερόμενων μαθητών δυσκολεύτηκε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της τάξης τους και μάλιστα το 50% αυτών παρουσίασαν χαμηλές έως κακές σχολικές επιδόσεις (Κάκουρος & Μανιαδάκη, 2002). Επιπρόσθετα, οι Loe & Feldman (2007) καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ συχνά λαμβάνουν χαμηλότερους βαθμούς σε σχέση με τους συνομήλικους τους, έχουν χαμηλότερες επιδόσεις στα διαγωνίσματα και τέλος παραπέμπονται συχνότερα σε υπηρεσίες Ειδικής Αγωγής. Λαμβάνοντας υπόψη τα ερευνητικά δεδομένα αλλά και τις βιβλιογραφικές αναφορές, κατανοούμε ότι η συνύπαρξη των μαθησιακών δυσκολιών είναι ιδιαίτερα αυξημένη στις περιπτώσεις των παιδιών με ΔΕΠΥ. Μάλιστα, η γεμάτη εμπόδια πορεία των παιδιών με ΔΕΠΥ στο σχολείο καθορίζει σημαντικά την εξέλιξή τους στην ενηλικίωση. Προς ενίσχυση του επιχειρήματος, θα αναφέρουμε ότι έρευνες κατέδειξαν το γεγονός ότι, οι μαθησιακές δυσκολίες που συνυπάρχουν στα παιδιά με ΔΕΠΥ συχνά οδηγούν σε δυσκολίες στην ενήλικη ζωή, τόσο στο επαγγελματικό τομέα, όσο και στις κοινωνικές σχέσεις (Weiss & Hetchman, 1993).

Ο προβληματισμός έγκειται στο πλαίσιο της εμφάνισης των μαθησιακών δυσκολιών στο παιδί με ΔΕΠΥ, καθώς εντοπίζεται ως ένα αναπάντεχο πρόβλημα για εκείνο και την οικογένεια του, δεδομένου του φυσιολογικού έως και υψηλού νοητικού δυναμικού του παιδιού. Απόρροια αυτού του προβλήματος αποτελεί το γεγονός, ότι ένα σημαντικό ποσοστό γονέων με παιδί με ΔΕΠΥ απευθύνεται σε ειδικούς για αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών κατά την περίοδο της σχολικής ηλικίας των παιδιών τους. Όχι μόνο η αύξηση των απαιτήσεων κατά τη φοίτηση στο δημοτικό σχολείο, αλλά και η συνεχόμενη εμφάνιση συμπτωμάτων, που δεν μπορούν να δικαιολογηθούν πλέον, καθιστούν σαφείς ορισμένες δυσκολίες, οι οποίες εμποδίζουν την ομαλή προσαρμογή του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον. Συνήθως οι μαθησιακές δυσκολίες, που δεν δικαιολογούνται ούτε από τις προσπάθειες που καταβάλλει ο μαθητής, αλλά ούτε και από το νοητικό του δυναμικό, σε συνδυασμό με το αποτέλεσμα της χαμηλής σχολικής επίδοσης, κινητοποιεί άμεσα τους γονείς και τους ωθεί στην αναζήτηση βοήθειας για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Αναλυτικά, στο νηπιαγωγείο οι προαναφερόμενες δυσκολίες εμφανίζονται ως δυσκολία κατανόησης συγκεκριμένων ήχων ή λέξεων, καθώς και ως δυσκολία γενικότερης έκφρασης. Στη συνέχεια, κατά την περίοδο της σχολικής ηλικίας, ενδεχομένως να παρουσιαστούν δυσκολίες στην ανάγνωση, στη γραφή και στα μαθηματικά. Συγκεκριμένα, οι μαθητές με ΔΕΠΥ, κατά τη σχολική ηλικία, όχι μόνο δυσκολεύονται να εκλάβουν τη μαθησιακή διαδικασία με τον ίδιο τρόπο που τη λαμβάνουν οι συμμαθητές τους, αλλά ταυτόχρονα η διάσπαση της προσοχής τους εμποδίζει να συγκεντρωθούν μέσα στην τάξη, στο βαθμό βέβαια που μπορούν να προσέξουν και οι υπόλοιποι μαθητές. Ο θόρυβος, η κίνηση, οι έντονες μυρωδιές γύρω τους ή ακόμα η περιπλάνηση της σκέψης τους μακριά από το πλαίσιο της τάξης μπορούν εύκολα να τους αποσπάσουν την προσοχή, με συνέπεια, συχνά, να χάνουν σημαντικές πληροφορίες ή οδηγίες από τη μαθησιακή διαδικασία. Ακόμα, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι, πολλοί από αυτούς τους μαθητές έχουν άσχημο γραφικό χαρακτήρα, καθώς γράφουν γρήγορα, δυσανάγνωστα και με έλλειψη τήρησης των ορίων λέξης και τοποθέτησης στο χαρτί. Αρκετές φορές, οι καθηγητές δυσκολεύονται να αναγνώσουν τις εργασίες τους, οι οποίες τους φαντάζουν πρόχειρες, «τσαπατσούλικες» και σύντομες. Αυτό έχει ως συνέπεια να λαμβάνουν χαμηλούς βαθμούς και να υπόκεινται σε παρατηρήσεις και αρνητικό σχολιασμό (Munden & Arcelus, 2009).

Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι μια από τις πιο συχνές Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες που συνυπάρχουν με τη ΔΕΠΥ είναι η Δυσλεξία. Οι δυσκολίες στο διάβασμα και στη γραφή τείνουν να επηρεάζουν το 8% των παιδιών με ΔΕΠΥ, τα οποία φοιτούν στις τάξεις του Δημοτικού. Σαφέστατα οι μειωμένες αναγνωστικές ικανότητες των παιδιών, που συνυπάρχουν με τις ανωτέρω δυσκολίες, είναι συχνά εμφανείς από την αρχή της σχολικής πορείας αυτών, έτσι λοιπόν, αναπόφευκτα, επηρεάζεται η περαιτέρω ακαδημαϊκή τους επίδοση. Ερευνητικά αποτελέσματα έχουν επιβεβαιώσει ότι, στις περιπτώσεις που συνυπάρχουν η ΔΕΠΥ με τη Δυσλεξία, τα δευτερογενή προβλήματα, όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτο-συναίσθημα καθώς και η σχολική απόσυρση, αποτελούν συνηθέστερο φαινόμενο σε σχέση με τα παιδιά που διαγιγνώσκονται μόνο με ΔΕΠΥ (Willcutt & Pennington, 2000).