7 Βήματα για να γίνει ένα σχολείο “Οικολογικό”

Η Δημιουργία Περιβαλλοντικής Επιτροπής στο σχολείο είναι το πρώτο βήμα για την υλοποίηση του στόχου «Οικολογικό Σχολείο», για να ξεκινήσει το σχολείο το ταξίδι προς την αειφορία. Η Περιβαλλοντική Επιτροπή είναι η κινητήρια δύναμη του προγράμματος.

Ποιος είναι ο ρόλος της;

Ο ρόλος της είναι καθοριστικός σε όλα τα στάδια εφαρμογής του προγράμματος. Πιο συγκεκριμένα η Περιβαλλοντικής Επιτροπή:

• Εξασφαλίζει την εκπροσώπηση στη λήψη αποφάσεων όλων των μελών της σχολικής κοινότητας (κυρίως των μαθητών).
• Καθοδηγεί τη διεξαγωγή της έρευνας – περιβαλλοντικού ελέγχου του σχολείου, συμβάλλει στη διαμόρφωση του σχεδίου δράσης, παρακολουθεί την εφαρμογή του και γενικότερα έχει πρωτεύοντα ρόλο στην επιτυχή διεκπεραίωση όλων των άλλων βημάτων – σταδίων.
• Αναλαμβάνει και διασφαλίζει την ενημέρωση της σχολικής κοινότητας για όλα όσα αφορούν το πρόγραμμα, καθιερώνοντας μια ευρηματική επικοινωνιακή τακτική ανάλογα με τις συνθήκες του σχολείου.
• Είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε μαθητές, εκπαιδευτικούς, γονείς, το διοικητικό προσωπικό του σχολείου, την Τοπική Αυτοδιοίκηση και άλλους τοπικούς φορείς.

Από ποιους αποτελείται;

Η Περιβαλλοντική Επιτροπή – στην ιδανικότερη περίπτωση – πρέπει να αντιπροσωπεύει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο όλη τη σχολική και ευρύτερη τοπική κοινότητα. Αποτελείται από:

• Το διευθυντή, τον υπεύθυνο – συντονιστή εκπαιδευτικό για το πρόγραμμα, άλλους εκπαιδευτικούς
• Μαθητές από κάθε τάξη
• Εκπρόσωπο του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων
• Το μη διδακτικό προσωπικό του σχολείου (επιστάτης, φύλακας, υπεύθυνος κυλικείου κλπ).
• Εκπρόσωπο της τοπικής αυτοδιοίκησης

Όσον αφορά στον τρόπο συγκρότησής της, μπορεί να ξεκινήσει από την ενεργή ομάδα που υπάρχει στο σχολείο (Διευθυντής, εκπαιδευτικοί που υλοποιούν προγράμματα, μαθητές τάξεων που υλοποιούν πρόγραμμα (Αθμια) ή μέλη των περιβαλλοντικών ομάδων (Βθμια) και στη συνέχεια να διευρυνθεί με μέλη από άλλους φορείς, όπου είναι δυνατόν. Μπορεί, ακόμα, να προταθεί από την αρχή – με πρωτοβουλία του Διευθυντή – διαδικασία επιλογής των μελών της επιτροπής από όλους τους φορείς που προβλέπεται.

Βασικό και απαραίτητο στοιχείο για τη συμμετοχή ενός σχολείου στα Οικολογικά Σχολεία είναι η αντιπροσωπευτική συμμετοχή μαθητών στην Επιτροπή. Για παράδειγμα, οι μαθητές/τριες μέλη της Επιτροπής μπορεί να είναι εκπρόσωποι των μαθητικών συμβουλίων (Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση) ή να έχουν εκλεγεί ως εκπρόσωποι των τάξεών τους ειδικά για την Επιτροπή. Σε αυτή την περίπτωση καλό είναι να έχουν προηγηθεί συνελεύσεις τμημάτων, όπου οι υποψήφιοι θα εξηγήσουν γιατί διεκδικούν τη συμμετοχή τους στην Επιτροπή και τι προτίθενται να προσφέρουν.

Η συχνότητα συναντήσεων της Επιτροπής εξαρτάται από τις συνθήκες που επικρατούν στο σχολείο. Η μέχρι τώρα εμπειρία πάντως έχει δείξει ότι οι συναντήσεις καλό είναι να έχουν προγραμματιστεί εξ αρχής για συγκεκριμένες ημερομηνίες (πχ κάθε πρώτη Δευτέρα του μήνα). Να κρατούνται πρακτικά των αποφάσεών της με τη μορφή ημερολογίου. Να παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των συζητήσεων της Επιτροπής σε ειδικό πίνακα ανακοινώσεων και να γίνονται γνωστά με διάφορους τρόπους σε όλη τη σχολική κοινότητα.

Η Περιβαλλοντική Επιτροπή είναι ένα όργανο, το οποίο υπηρετεί:

• τη διεύρυνση της δημοκρατίας,
• την εκπαίδευση των μαθητών στο διάλογο και τη συμμετοχή,
• την ανάδειξη ενός νέου ρόλου των μαθητών στη σχολική ζωή.

Βημα 2ο: Έρευνα του σχολικού χώρου και επιλογή θέματος

Για να επιλέξει το σχολείο το θέμα με το οποίο θα ασχοληθεί αρχικά, αλλά και σε βάθος τριετίας είναι σημαντικό να προηγηθεί ένας «Περιβαλλοντικός έλεγχος», δηλαδή, μια αρχική διερεύνηση της πραγματικής κατάστασης του σχολείου (κτίριο, σχολική αυλή, σχέσεις μαθητών – εκπαιδευτικών, κοινωνικό περιβάλλον και τοπική πραγματικότητα) σε σχέση με τα θεματικά πεδία του προγράμματος: ενέργεια, νερό, απορρίμματα, σχολική αυλή, ποιότητα ζωής, υπεύθυνη κατανάλωση.

Γιατί είναι σημαντική μια τέτοια έρευνα;

Μέσα από αυτή την έρευνα αναδεικνύεται η πραγματική κατάσταση του σχολείου και διαφαίνονται οι τομείς στους οποίους χρειάζονται να γίνουν παρεμβάσεις στην κατεύθυνση μιας συνολικής αειφόρου σχολικής πολιτικής.

Στη συνέχεια χρειάζεται η Περιβαλλοντική Επιτροπή να οργανώσει έναν πιο στοχευμένο Περιβαλλοντικό έλεγχο για να διαπιστώσει ποιες αλλαγές είναι απαραίτητες, να συζητήσει ποιες είναι βραχυπρόθεσμες και ποιες μακροπρόθεσμες, και να διατυπώσει ένα σχέδιο δράσης με ρεαλιστικούς στόχους.

Πώς γίνεται ο Περιβαλλοντικός έλεγχος;

Ο Περιβαλλοντικός έλεγχος γίνεται με βάση ένα ερωτηματολόγιο (λίστα ελέγχου), που η συμπλήρωσή του αποτυπώνει την κατάσταση του σχολείου σε σχέση με το θέμα που επιλέγουμε. Παραδείγματος χάρη ένα ερωτηματολόγιο -λίστα ελέγχου για το θέμα του νερού μπορεί να είναι το παρακάτω:

Λίστα ελέγχου για το νερό

• Παρακολουθεί το σχολείο την κατανάλωση στο μετρητή του νερού;
• Επισκευάζονται οι βρύσες που στάζουν γρήγορα;
• Οι βρύσες είναι απλές ή με χρονοδιακόπτη;
• Πως διατηρείται καθαρό το σχολείο από τις καθαρίστριες; Με χρήση σκούπας ή νερού;
• Χρησιμοποιούνται οικολογικά απορρυπαντικά για την καθαριότητα του σχολείου;
• Έχει τοποθετηθεί σύστημα αυτόματου ποτίσματος

Μια τέτοια λίστα μπορεί να αφορά έναν ή περισσότερους τομείς περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος (Ενέργεια, νερό, απορρίμματα, αυλή, κλπ.). Αυτό εξαρτάται από τα χρόνια που δουλεύει το σχολείο στο πρόγραμμα και το βαθμό εμπλοκής της σχολικής κοινότητας στην υλοποίηση του προγράμματος. Κάθε σχολείο μπορεί να διαμορφώσει τη σχετική λίστα σύμφωνα με τις ανάγκες του.

Τι πρέπει να λάβουμε υπόψη μας σε αυτό το στάδιο;

Στο στάδιο αυτό χρειάζεται

• Να επιδιώξουμε την συμμετοχή όλων των μαθητών στον Περιβαλλοντικό έλεγχο. Η λίστα μπορεί να διαμορφωθεί από την Περιβαλλοντική Επιτροπή, αλλά καλό είναι να την χρησιμοποιήσουν και να αξιολογήσουν τα αποτελέσματά της όσο το δυνατόν περισσότεροι μαθητές.
• Να γίνει καλή τεκμηρίωση των αποτελεσμάτων της.
• Να παρουσιαστούν και να διαδοθούν τα αποτελέσματα με διάφορους ευρηματικούς τρόπους σε όλη τη σχολική κοινότητα και την τοπική κοινωνία.

Ο Περιβαλλοντικός έλεγχος είναι καλό να γίνεται σε ετήσια βάση. Επίσης, χρειάζεται να αναφέρεται και σε ζητήματα που η σχολική κοινότητα προσπάθησε να αντιμετωπίσει την προηγούμενη σχολική χρονιά. Πχ. μαζί με τη λίστα για το νερό (το οποίο είναι το θέμα που επιλέγουμε για φέτος) ερευνούμε και ζητήματα διαχείριση απορριμμάτων (που ήταν το θέμα της περσινής χρονιάς). Με τον τρόπο αυτό επιδιώκουμε:

• Να θυμίσουμε στους μαθητές αλλά και τους εκπαιδευτικούς τη μέχρι τώρα πορεία μας.
• Να εξασφαλίσουμε συνέχεια και συνοχή στους στόχους μας.
• Να αξιολογήσουμε το βαθμό επίτευξης των στόχων μας.
• Να σχεδιάσουμε καλύτερα τη μελλοντική μας δουλειά

Στο στάδιο αυτό:

• το θέμα του προγράμματος ακουμπά πάνω στη σχολική ζωή,
• αξιοποιούνται οι εμπειρίες των μαθητών,
• συναρθρώνεται η θεωρία με την πράξη, και
• δίνεται νόημα και προοπτική στις δράσεις που θα ακολουθήσουν.

Βήμα 3ο: Διαμόρφωση σχεδίου δράσης με βάση την έρευνα που έγινε στο σχολικό χώρο

Το σχέδιο δράσης αποτελεί τον πυρήνα της εργασίας ενός «Οικολογικού Σχολείου» και συνδέεται στενά με τα αποτελέσματα της παραπάνω έρευνας. Ένα σχέδιο δράσης είναι πετυχημένο όταν

• Εμπλέκει όσο το δυνατόν περισσότερους μαθητές και εκπαιδευτικούς
• Συνδέεται με το αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου και τα γνωστικά αντικείμενα (γλώσσα, μαθηματικά, φυσική, εικαστικά, τεχνολογία κ.ά).
• Έχει σαφείς ρεαλιστικούς στόχους που αγκαλιάζουν το σύνολο της σχολικής ζωής
• προβλέπει τρόπους για την παρακολούθηση και αξιολόγησή του
• εξασφαλίζει σε γενικές γραμμές το ποσό και την πηγή των χρημάτων που θα χρειαστούν.

Ποια βήματα μπορούμε να ακολουθήσουμε για τη διαμόρφωση του σχεδίου δράσης;

1. Συγκεντρώνουμε τα αποτελέσματα του περιβαλλοντικού ελέγχου.
2. Επιλέγουμε τα προβλήματα που θέλουμε να αντιμετωπίσουμε.
3. Προτείνουμε και επιλέγουμε τις δράσεις που θα αναπτύξουμε.
4. Θέτουμε χρονοδιάγραμμα των δράσεων.
5. Διακρίνουμε τις δράσεις σε αυτές που θέλουν μικρό χρονικό διάστημα για να πραγματοποιηθούν και σε αυτές που θέλουν μεγαλύτερο.
6. Καταμερίζουμε καθήκοντα και τομείς δραστηριοποίησης ανάμεσα στα μέλη τόσο της Επιτροπής, όσο και στα μέλη της σχολικής κοινότητας (τάξεις, εκπαιδευτικούς, σύλλογο γονέων και κηδεμόνων).
7. Συντάσσουμε οικονομικό προϋπολογισμό, όπου είναι δυνατόν.

Κατά τη διαμόρφωση του σχεδίου δράσης χρειάζεται να έχουμε στο νου μας

• την εμπλοκή όσο το δυνατόν περισσότερων μαθητών και εκπαιδευτικών
• την επιλογή εφικτών στόχων σύμφωνα πάντα με τις δυνατότητές μας

Βήμα 4ο: Παρακολούθηση Εφαρμογής Σχεδίου Δράσης – Αξιολόγηση

Η παρακολούθηση της εφαρμογής του Σχεδίου Δράσης και η Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων του μας επιτρέπει να διαπιστώνουμε το βαθμό επίτευξης των στόχων μας, να κρίνουμε την επιτυχία των δραστηριοτήτων μας, να κρατάμε αμείωτο το ενδιαφέρον για την πορεία του προγράμματος σε όλο το σχολείο, να σχεδιάζουμε τις αναγκαίες διορθωτικές κινήσεις και αλλαγές.

Οι μέθοδοι ελέγχου της εφαρμογής του σχεδίου δράσης εξαρτώνται από τους στόχους που έχουμε θέσει και την ηλικία των μαθητών που θα τις εφαρμόσουν. Τέτοιες μπορεί να είναι:

• Μετρήσεις –ζυγίσεις, πχ. εύρεση βάρους απορριμμάτων που έχουν συνγκεντρωθεί για την ανακύκλωση, βάρους απορριμμάτων που πάνε για ταφή, κλπ.
• Καταγραφές, πχ. καταγραφή του μετρητή της ΔΕΗ, καταγραφή των λογαριασμών της ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ, κλπ.
• Φωτογράφηση χώρων πριν και μετά από παρεμβάσεις
• Συγκέντρωση και καταγραφή απόψεων με ερωτηματολόγια ή συνεντεύξεις
• Εύρεση του οικολογικού αποτυμώματος του σχολείου (βλέπε ιστοσελίδα Δ/νσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Σερρών, http://www.dipeserron.gr/co2schools/index.php?lang=el)

Ένας αποτελεσματικός τρόπος για να αξιολογήσουμε το βαθμό επίτευξης των στόχων μας είναι να επαναλάβουμε τον Περιβαλλοντικό Έλεγχο, χρησιμοποιώντας το ίδιο ερωτηματολόγιο, πριν και μετά την εφαρμογή του προγράμματος. Συγκρίνοντας τις παλιές με τις καινούριες απαντήσεις έχουμε μια ξεκάθαρη εικόνα της πορείας του προγράμματος σε σχέση με τους αρχικούς στόχους αλλά τους μελλοντικούς.

Κατά το στάδιο αυτό πρέπει να φροντίζουμε ώστε:

• Να αξιοποιούνται όλες τις δυνατές συνδέσεις των δράσεων με τα μαθήματα του Αναλυτικού Προγράμματος.
• Να δίνονται υπευθυνότητες στους μαθητές, ώστε να νιώσουν υπεύθυνοι για το σχολικό τους χώρο και χρόνο και συνδιαμορφωτές του.
• Να δημοσιοποιούνται τα συμπεράσματα των δράσεων με διάφορους ελκυστικούς τρόπους (άρθρα σε εφημερίδες, δελτία ενημέρωσης, αφίσες, γραφικά, πίνακες), ώστε να ενημερώνεται όλη η σχολική κοινότητα, οι γονείς, η τοπική κοινωνία.
• Να διαμορφωθεί βάση δεδομένων με την αποθήκευση των συγκεντρωθέντων στοιχείων σε συνεχή βάση στον ηλεκτρονικό υπολογιστή.
• Να συνδυάζονται οι δράσεις και οι στόχοι του προγράμματος με όλες τις σχολικές εκδηλώσεις, γιορτές, επισκέψεις, εκδρομές, ώστε να μπορέσουμε να επηρεάσουμε συνολικά την πολιτική του σχολείου προς την κατεύθυνση της αειφορίας.